Etyka środowiskowa w ujęciu tomistyczno-personalistycznym (implikacje dla koncepcji rozwoju zrównoważonego)
Mariusz Ciszek
University of Natural Sciences and Humanities in Siedlce, Institute of Social Sciences and Security, Żytnia 39, 08-110 Siedlce, Poland
E-mail: ciszekm@uph.edu.pl
Abstract
According to the author, Thomistic environmental ethics is the ethics of respect for man and nature. Contrary to popular opinion it doesn’t possess a strong anthropocentric nor a non-ecological character but a theocentric one with a pro-ecological dimension. Thomism teaches that there is hierarchical order in reality. In Thomistic ethics it is God who is the main reference point and the supreme good (summum bonum). Thus, it has a primarily theocentric character, and secondarily an anthropocentric one, which is inscribed in relations between humans and other beings. However, this anthropocentrism is moderate and is not hostile towards nature. In theocentric terms, God is the cause and source of all natural beings. From the ontological perspective they are therefore good, and which must be protected. However, from this assumption it does not mean that all natural beings have the same axiological value. In Thomistic eco-ethics a man, understood as a human person, has an autotelic value. Currently, for this reason, traditional Thomism is increasingly supplemented with personalistic reasoning. In anthropologic analysis a man appears as a psychophysical being. He is therefore unique and the most perfect of beings occurring in nature. Only man can be described as a free and rational being, transcending nature which surrounds him. That is why the dignity of a human person is considered as the moral norm of Thomistic eco-ethics. It also has a person-centric dimension. The value of a human person also controls the relations between a person and other beings inhabiting the Earth. However, they cannot be based on the idea of human domination over nature. The duty to protect nature is inscribed in natural law. This understanding of Thomistic-personalistic eco-ethics can be reconciled with the sustainable development concept.
Key words: environmental ethics, sustainable development, environmental protection, (eco)Thomism, (eco)personalism
Streszczenie
W ocenie autora tomistyczna etyka środowiskowa jest etyką szacunku dla człowieka i przyrody. Wbrew obiegowym opiniom nie ma ona charakteru skrajnie antropocentrycznego i nieekologicznego lecz teocentryczny, który ma także swój wymiar proekologiczny. Tomizm albowiem uczy, że istnieje porządek hierarchiczny w rzeczywistości. W etyce tomistycznej to Bóg stanowi jej główny punkt odniesienia i najwyższe dobro (summum bonum). Ma ona zatem w pierwszym rzędzie charakter teocentryczny, wtórnie zaś antropocentryczny, wpisany w relacje pomiędzy człowiekiem a innymi bytami. Antropocentryzm ten ma jednak charakter umiarkowany, nie nastawiony wrogo do przyrody. W aspekcie teocentrycznym Bóg jest przyczyną i źródłem istnienia wszystkich bytów przyrodniczych. W perspektywie ontologicznej stanowią one zatem dobro, które należy chronić. Z założenia tego nie wynika jednak, iż wszystkie byty przyrodnicze mają tę samą wartość w ujęciu aksjologicznym. W tomistycznej ekoetyce wartością autoteliczną jest człowiek pojmowany jako osoba ludzka. Z tego powodu obecnie coraz częściej tradycyjny tomizm uzupełnia się argumentacją o charakterze personalistycznym. W analizie antropologicznej człowiek jawi się jako byt psychofizyczny. Jest zatem unikalnym i najdoskonalszym z bytów występujących w przyrodzie. Tylko o człowieku można orzec, że jest bytem wolnym i rozumnym, przekraczającym otaczającą go przyrodę. Dlatego godność osoby ludzkiej uznano za normę moralności tomistycznej ekoetyki. Ma ona zatem również wymiar osobocentryczny. Wartość osoby ludzkiej reguluje również stosunki pomiędzy nią a innymi bytami zamieszkującymi Ziemię. Nie mogą się one jednak opierać na idei dominacji człowieka nad przyrodą. Obowiązek ochrony przyrody jest wpisany w prawo naturalne. Tak pojmowaną tomistyczno-personalistyczną ekoetykę można również uzgodnić z koncepcją rozwoju zrównoważonego.
Słowa kluczowe: etyka środowiskowa, rozwój zrównoważony, ochrona środowiska, (eko)tomizm, (eko)personalizm
Problemy Ekorozwoju 9(1)2014: 97-106
