Idea filozofii a eko-filozofia
Andrzej Papuziński
Kazimierz Wielki University of Bydgoszcz, Poland
E-mail: papuzin@ukw.edu.pl
Abstract
This article on environmental philosophy was inspired by a discussion on the latter’s compatibility with the standards in place in academic philosophy. It seeks to consider how environmental philosophy relates to the idea of philosophy as such, electing to do so by reference to one of the best-known systems of environmental philosophy: the concept Henryk Skolimowski dubbed ecophilosophy (eko-filozofia). It is the author’s contention that the latter is a contemporary philosophy in which the core idea of philosophy is being renewed.
This main thesis is developed in the article’s three parts, of which the first deals with the ongoing relationship between the idea and subject of philosophy. Here it is noted that the critical attitude is the one constant element underpinning the idea of philosophy. This attitude entails reservations as to – or simply a lack of full confidence in – the certainties and truths deemed to make up each and every one of history’s concrete forms of rationality. The lack of confidence manifests itself in a refusal to engage in a priori acceptance of any cultural tradition as exhausting the layers of human rationality (in terms of values, cognitive stereotypes or standards determining actions).
The second part of the article addresses with the crisis in contemporary philosophy taken to reflect the marginalization of philosophical thought in today’s Euro-Atlantic culture. A theory as to why this is now being noted is presented and developed, the assertion – in brief – being that such a state of affairs has arisen because the main currents in contemporary philosophy have separated from the idea of philosophy, the currents in question tending to seek philosophy’s conversion into yet another scientific discipline.
The third part of the article then focuses on ecophilosophy as a system aiming to re-supply philosophy with the idea of philosophy it has otherwise contrived to lose. Two issues raised here are thus the characterisation of the remaining currents to contemporary philosophy – as a voice of protest against the main direction philosophy adopted in the 19th and 20th centuries, as well as the characterisation of ecophilosophy as heir to that other style of philosophical reflection wherein the aforementioned criticism remains a powerful feature, at least in relation to today’s most troublesome civilisational and social problems.
The methodological background to the article comprises a popular typology of contemporary philosophy identifying the scientistic, the anti-scientistic and the ideological as the three fundamental groups of theories present; as well as a detailing of the sources of philosophical issues that points to those spheres of public life in which universally-accepted solutions are ceasing to be self-evident.
Key words: environmental philosophy, contemporary philosophy, ecophilosophy, Skolimowski, idea of philosophy, rationality, cultural rationality
Streszczenie
Artykuł jest poświęcony filozofii środowiskowej. Został zainspirowany przez dyskusje na temat jej zgodności ze standardami obowiązującymi w filozofii akademickiej. Podjęto w nim próbę odpowiedzi na pytanie o relację miedzy filozofią środowiskową i ideą filozofii. Uwagi na ten temat zostały sformułowane na kanwie jednego z najbardziej znanych systemów filozofii środowiskowej – koncepcji opracowanej przez Henryka Skolimowskiego. Twórca nadał jej nazwę „eko-filozofia”. W artykule postawiono następującą tezę: ekofilozofia jest odnowieniem idei filozofii w filozofii współczesnej.
Wywód mający na celu uzasadnienie głównej tezy artykułu podzielono na trzy części. Część pierwsza dotyczy zależności zachodzących między ideą filozofii a przedmiotem filozofii. Stwierdzono, że trwałym i nieprzemijającym elementem idei filozofii jest postawa krytyczna; że ta postawa polega na nieufności wobec tych wszystkich pewników i prawd, które składają się na każdą konkretno-historyczną postać racjonalności; że owa nieufność przejawia się w postaci nie przyjmowania z góry żadnej tradycji kulturowej jako tradycji wyczerpującej – w formie wartości, stereotypów poznawczych i standardów działania – pokłady ludzkiej racjonalności. Część druga dotyczy kryzysu filozofii współczesnej. Za kryzys filozofii współczesnej uznano marginalizację myśli filozoficznej we współczesnej kulturze euroatlantyckiej. W tej części postawiono i rozwinięto tezę na temat przyczyny tego zjawiska. Stwierdzono, że za taki stan rzeczy odpowiada separacja głównych nurtów filozofii współczesnej od idei filozofii, obecna w tych nurtach tendencja do przeobrażenia filozofii w jeszcze jedną więcej dyscyplinę naukową. Część trzecia dotyczy eko-filozofii jako systemu przywracającemu filozofii współczesnej zatraconą przez nią ideę filozofii. W związku z tym podniesiono w niej dwie kwestie. Pierwsza dotyczy charakterystyki pozostałych nurtów filozofii współczesnej jako głosu sprzeciwu wobec głównego kierunku rozwoju filozofii w XIX i XX w. Kolejna – charakterystyki eko-filozofii jako kontynuatorki tego drugiego stylu refleksji filozoficznej i jako systemu podejmującego tę krytykę z punktu widzenia najbardziej newralgicznych problemów cywilizacyjnych i społecznych dzisiejszej doby.
Na metodologiczne zaplecze artykułu składają się dwa elementy. Jednym z nich jest popularna typologia filozofii współczesnej. Zgodnie z nią w filozofii współczesnej należy wyróżnić trzy zasadnicze grupy teorii filozoficznych: scjentystyczną, antyscjentystyczną i światopoglądową. Drugim elementem metodologicznej podstawy artykułu jest twierdzenie na temat źródeł problemów filozoficznych. Mówi ono o tym, że zagadnienia filozoficzne rodzą się w tych sferach życia społecznego, gdzie zaczynają tracić swoją oczywistość powszechnie przyjęte rozwiązania.
Słowa kluczowe: filozofia środowiskowa, filozofia współczesna, eko-filozofia, Skolimowski, idea filozofii, racjonalność, racjonalność kulturowa
Problemy Ekorozwoju 4(1)2009: 51-59
