Współczesna technika wobec wyzwań ekorozwoju
Konrad Waloszczyk
Szkoła Główna Służby Pożarniczej, Centrum Edukacji Bezpieczeństwa Powszechnego, ul. Słowackiego 52/54, 01 – 629 Warszawa, Poland
E-mail: konradw@chello.pl
Abstract
With some notable exceptions like James Lovelock, ecologists have tended to charge contemporary technology, not only with destroying the natural environment, but also with an assault on ethical and spiritual values. The recent author best representing this school of thought in Poland has been Henryk Skolimowski, a former Professor of ecological philosophy at Ann Arbor University (USA). Others among Poland’s ecologist-authors, like Andrzej Kiepas or Zbigniew Hull, maintain a more balanced position. In the light of that, the main goal of this text has been the presentation and evaluation of the lack of agreement between Polish and other philosophers and ecological thinkers when it comes to the evaluation of technology. Outlined first is the historical dissonance between philosophers considering the expansion of technology as threatening to humanist or ecological values (e.g. Spengler, Toynbee, Heidegger, Ellul) and those who generally regard it as a factor allowing for progress (Dewey, Hayek, Teilhard de Chardin). Certain distinctions in relation to different branches of technology are then drawn. Today’s military, transport or energy systems are the subject of censure as on the whole unsustainable; while biotechnology as still under discussion. In contrast, telecommunications, especially the Internet, anesthesiology in medicine and the mechanization of domestic labor are all cited as examples of definitively positive technological achievements. To sum up, contemporary technological development is on balance more likely to be seen as advantageous, and capable of supporting sustainable development. However, the criticism of the more extreme dissident intellectuals deserves to be taken seriously. 82 The final question posed here concerns the justification of the sharp distinction widely drawn between technological and moral progress. It seems that, when it comes to technological change for the good of the physical and social framework in which people exercise their immediate moral behavior, connecting people, diminishing suffering and sublimating physical effort, these can also be equated with moral progress.
Key words: science, technology, sustainable development, moral progress
Streszczenie
W środowiskach proekologicznych często obarcza się współczesną technikę odpowiedzialnością za zniszczenie środowiska, a także za wyjałowienie etyczne i duchowe człowieka. W Polsce stanowisko to w sposób najbardziej radykalny przedstawia profesor Henryk Skolimowski. W licznych publikacjach na ten temat twierdzi, że mamy do czynienia z techniką, która zbanalizowała sens ludzkiego życia i bardziej panuje nad człowiekiem niż człowiek nad nią. Podobnego zdania są znani filozofowie cywilizacji, tacy jak Spengler, Toynbee, Bierdiajew, Heidegger, Marcuse, Ellul, Postman i wielu innych. Nie brak jednak stanowisk bardziej przychylnych postępowi technicznemu. W artykule sugeruje się potrzebę rozróżnień w tym temacie. Z ekologicznego i z moralnego punktu widzenia niektóre gałęzie współczesnej techniki, takie jak niezwykle rozbudowany przemysł zbrojeniowy, system energetyki opartej na paliwach kopalnych czy system transportu opartego na motoryzacji są rzeczywiście nazbyt destrukcyjne i wymagają redukcji bądź przebudowy. Inne gałęzie, takie jak biotechnologia roślinna i inne modyfikacje genetyczne, są w toku dyskusji i testowania. W odniesieniu do nich należy stosować ekologiczną zasadę przezorności, ale nie nazywać ich ironicznie „bawieniem się w Pana Boga”. Jeszcze inne zastosowania techniki, takie jak mechanizacja prac domowych czy wszystko, co wiąże się z telekomunikacją, wydają się zasadniczo dobre, bowiem to, co sublimuje ludzki wysiłek i co ludzi łączy, choćby tylko zewnętrznie, jest dobre. W końcowej części artykułu stawia się pytanie, w jakiej mierze słuszne jest ostre przeciwstawianie postępu technicznego i moralnego? Zwykle uważa się, że istotą postępu moralnego jest jakość bezpośrednich stosunków międzyludzkich. Postęp naukowo-techniczny zmienia jednak otoczenie tych stosunków, toteż wydaje się, że jeśli je zmienia na lepsze, na przykład poprzez przyspieszony przepływ idei i informacji, zmniejszanie cierpienia czy sublimację wysiłku, zasługuje równie na miano postępu moralnego.
Słowa kluczowe: nauka, technika, zrównoważony rozwój, postęp moralny
Problemy Ekorozwoju 3(2)2008: 81-88
