Wybrane aspekty procesów środowiskowych holistycznej edukacji przyrodniczej w świetle idei zrównoważonego rozwoju
Jan Sandner
Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Instytut Ekologii i Bioetyki, ul. Dewajtis 5, 01-815 Warszawa, Poland
Abstract
The problem of comprehending environment related problems depends not only on the development of natural sciences as such, but also on their cooperation on an interdisciplinary level. Frequently this proves, however, to be difficult to implement, as in the majority of cases those sciences are characterised by a diverse study 70 (Jan Sander/Problemy Ekorozwoju nr 2 (2008) , 69-80) methodology, and have differing specialist vocabulary, which frequently leads to “incompatibility” of gained test results. Such “incompatibility” may be related to a completely different interpretation of the same natural phenomena. The absence of a standardised and concurrently a well-defined approach to problems of environmental protection may be observed already at the level of elementary notions. The most widespread example of such arbitrariness is rather free use, frequently in an interchangeable way, of such notions as: ecology and environment protection, or ecosystem and the biosphere. Those notions are in many cases used as convenient counterparts. In the article the author discusses certain aspects related to with levels of biological organisation, which should be used as a base for all deliberations related to a holistic natural environment. On the basis of knowledge gained in ecology (created from biological sciences), the appropriate reference level should be sought to allow comprehending natural processes, which are taking place on higher levels in the system. Cognition of the natural environment on a holistic level is indispensable if we want to understand processes of its degradation, and simultaneously of the anthropospheric position of man and the role of community groups in that process. Increasingly frequently an important contribution to the interpretation of a holistic approach to environmental processes is made by Ecophilosophy which continues to develop dynamically. By studying social, political, ideological and economic considerations and consequences of interactions between man and the surrounding environment Ecophilosophy needs to be based as a system on processes, the nature of which is holistic. This is necessitated by the complexity of analysed problems, a part of which is verifiable empirically, yet their remainder tends to remain outside of reach for empiricism. This latter part should certainly be subject to philosophical way of thinking, albeit not in detachment of the first group. The article refers to elementary system notions from the borderland of various sciences (Biology, Ecology, Ecophilosophy), which are connected with cognition of the natural environment, consequently affecting formulation of a methodology to allow correct shaping of the pro-ecological education process.
Key words: ecosystems, levels of biological organisation, holistic environmental education, environmental interactions, biocenosis sequence, flow of matter and energy
Streszczenie
Problem rozumienia procesów środowiskowych, uzależniony jest, nie tylko od rozwoju samych nauk przyrodniczych, ale również od ich współpracy na poziomie interdyscyplinarnym. Jest to często o tyle trudne w realizacji, że w większości przypadków nauki te charakteryzują się inną metodyką badań, stosowanym słownictwem specjalistycznym, co powoduje często „niekompatybilność” uzyskiwanych wyników badań. Ta „niekompatybilność”, może się odnosić do zupełnie innej interpretacji tych samych zjawisk przyrodniczych. Brak ujednoliconego, a zarazem zdefiniowanego podejścia do problematyki ochrony środowiska, można zaobserwować już na poziomie pojęć podstawowych. Najbardziej popularnym przykładem, takiej dowolności jest dość swobodne, często na zasadzie wymienności stosowanie takich pojęć, jak: ekologia oraz ochrona środowiska, czy ekosystem oraz biosfera. Pojęcia te, często są używane jako wygodne zamienniki. Autor w artykule stara się przybliżyć problematykę związaną z poziomami organizacji biologicznej, które powinny stanowić podstawę we wszystkich rozważaniach na temat holistycznego środowiska przyrodniczego. Opierając się na wiedzy zgromadzonej w ramach ekologii (wydzielonej z nauk biologicznych), należy szukać odpowiedniego poziomu odniesienia dla zrozumienia procesów przyrodniczych, przebiegających na wyższych poziomach systemowych. Poznawanie środowiska przyrodniczego na poziomie holistycznym jest niezbędne dla zrozumienia procesów jego degradacji, a zarazem antroposferycznej pozycji człowieka oraz roli grup społeczeństw w tym procesie. Istotny wkład w interpretację holistycznego podejścia do procesów środowiskowych coraz częściej pojawia się w dynamicznie rozwijającej się ekofilozofii. Ekofilozofia badając społeczne, polityczne, ideologiczne i ekonomiczne uwarunkowania i konsekwencje interakcji między człowiekiem, a otaczającym środowiskiem, musi w sposób systemowy opierać się na procesach, których charakter jest holistyczny. Wymaga tego złożoność rozpatrywanych zagadnień z których część jest weryfikowalna empirycznie, część pozostaje jednak w sferze niedostępnej dla empirii. Ta druga część z pewnością powinna podlegać myśleniu filozoficznemu, jednakże nie oderwanemu od tej pierwszej. Artykuł odnosi się do podstawowych pojęć systemowych z pogranicza różnych nauk (biologia, ekologia, ekofilozofia), związanych z poznawaniem środowiska przyrodniczego wpływając, tym samym na kształtowanie metodologii dla prawidłowego kształtowania procesu edukacji proekologicznej.
Słowa kluczowe: ekosystemy, poziomy organizacji biologicznej, holistyczna edukacja środowiskowa, interakcje środowiskowe, następstwo biocenoz, przepływ materii i energii
Problemy Ekorozwoju 3(2)2008: 69-80
